بخش هایی از یادداشت زاون قوکاسیان با عنوان "منزل آخر" | بر کتاب: "در سایه سرو"(سرونگاره های سنگ آرامگاه های مردم اصفهان)، پژوهشگر و عکاس: مهدی تمیزی، نشر رسم، تهران، ۱۳۹۲

گفته اند گورستان آخرین منزل است؛ آخر خط زندگی و زندگان. گورستان و قبرها و سنگ های روی قبر آن، مدام به رخ زنده ها می کشند و هشدار می دهد که همه باید در آخر بارشان را اینجا زمین بگذارند.

از سوی دیگر شکل و شمایل کلی گورستان ها و نمای سنگ قبرها در هر عصر و زمانه ای یکی از نمادهای عینی باورهای فرهنگی مردمان آن عصر و زمانه است. جوامع انسانی در اعصار مختلف تغییر می کنند و نمادهای اجتماعی و فرهنگی آنها نیز به اقتضای زمانه متحول یا دگرگون می شود.

یکی از ابزارهای شناخت جوامع انسانی در اعصار مختلف بررسی همین آثار و بناهای به جا مانده از آن دوران هاست؛ آثار و بناهایی که همسو و هماهنگ با شیوه زیست آدمیان در زمان های خاص ساخته شده است. شکل و شمایل گورستان ها و شکل و نوع تزیین سنگ قبرها هم از این دست آثار است. به همین دلیل است که حفظ گورستان ها و سنگ قبرها ضرورت دارد.

ارامنه اصفهان در طول قرن ها، در کنار همنوعان مسلمان خود، همیشه هویت مذهبی و قومی خود را حفظ کرده اند؛ و این امر میسر نمی شد مگر در احترام متقابلی که همیشه بین این دو آیین و مذهب وجود داشته است.

ثبت و مستند کردن این سنگ قبرها، به عنوان نشانه هایی از باورهای یک قوم و ملت در طول زمان نسبت به مرگ و جلوه های نمایش این باورها، کاری ارزشمند است؛ هم ارزشی نوستالوژیک دارد و هم ارزش تاریخی، به عنوان منبعی برای تاریخ نگاران.

زاون قوکاسیان | اصفهان | بهمن ۱۳۹۱

توجه: آنچه آمده است، تنها بخش هایی از یادداشت زاون قوکاسیان بر کتاب "در سایه سرو" است.